انسان از هزاران سال پیش تا به امروز همیشه و در همه حال در جستجوی شگفتی های آسمان بالای سر خود بوده است. دانش ستاره شناسی تا آنجا به انسان کمک کرد که جایگاه خود در جهان هستی را بیابد و او را برای کنکاش ژرف تر در گیتی مشتاق ساخت. در این میان، دانشمندان و ستاره شناسان نامداری در سرتاسر کره خاکی پا به عرصه حیات نهادند که نقش بسزایی در توسعه و پیشرفت این دانش ایفا نموده اند و با افتخار می توان بیان کرد سرزمین کهن ایران به عنوان گهواره تمدن بشری، مهد پرورش نام آورانی همچون ابوریحان بیرونی، عبد الرحمن صوفی رازی، خیام و . . . می باشد که نام پر شکوه شان تا ابد بر تارک تاریخ جاویدان خواهد ماند و همچون ستاره ای تابناک می درخشد. در این مقاله و مقاله های آتی تلاش خواهیم نمود به صورت هر چند مختصر با برخی از مشاهیر ایران زمین که در عرصه نجوم فعالیت نموده اند، آشنا شویم.
ابوریحان محمد بن احمد بیرونی معروف به ابوریحان بیرونی در سال 352 خورشیدی در حوالی خوارزم متولد شد. وی تالیفات بسیاری در زمینه نجوم، هیات، منطق و حکمت دارد که از جمله تالیفات او در زمینه نجوم و جغرافیا، "قانون مسعودی" است. "آثار الباقیه" نیز یکی دیگر از تالیفات نجومی این دانشمند بزرگ می باشد که در آن انواع سالها (سال خورشیدی، قمری، یونانی و ایرانی) و مفهوم کبیسه تعریف شده است. اتحادیه بین المللی نجوم به پاس خدمات ارزنده این فیلسوف شهیر ایرانی، یکی از دهانه های برخوردی در سمت پنهان ماه به قطر 77 کیلومتر را "بیرونی" (Biruni) نام نهاده و روز 13 شهریور نیز به عنوان روز بزرگداشت وی نامگذاری شده است. این دانشمند بزرگ در سال 427 خورشیدی در غزنین چشم از جهان فرو بست. از دیگر مشاهیر این عرصه می توان به ابوالحسن عبدالرحمن صوفی رازی اشاره نمود که در سال 282 خورشیدی در شهر ری زاده شد. این استاد ریاضی و ستاره شناس برجسته، در دوره دیلمیان در فارس زندگی می کرد. مشاهدات دقیق رازی در مورد ستارگان و صورفلکی هنوز پس از سده ها معتبر است. او کتاب "صورالکواکب" که نسخه تصحیح شده کتاب "المجستی" بطلمیوس بود را بر اساس مشاهدات رصدی خودش تالیف نمود و در آن، موقعیت، رنگ و قدر 1081 جرم آسمانی را توصیف کرد. وی نخستین ستاره شناسی است که "کهکشان آندرومدا" را کشف نمود و گزارش "ابر ماژلانی بزرگ" را ثبت کرد. به افتخار وی، یکی از دهانه های برخوردی کره ماه و 9 دهانه اقماری اطراف آن، AZOPHI نامگذاری شده است. این دانشمند نامی کشورمان، در سال 365 خورشیدی در شیراز بدرود حیات گفت و در همان شهر به خاک سپرده شد. حکیم عمر خیام ریاضیدان، منجم، شاعر و فیلسوف بزرگ سرزمین مان یکی دیگر از این نام آوران است که در سال 427 خورشیدی چشم به جهان گشود. یکی از برجسته ترین دستاوردهای خیام، سر و سامان دادن و سرپرستی محاسبات گاهشماری ایران در زمان وزارت خواجه نظام الملک می باشد. وی بدین منظور مدار گردش کره زمین به دور خورشید را تا 16 رقم اعشار محاسبه نمود. خیام علاوه بر سرودن اشعار، در مقام ریاضیدان و منجم نیز پژوهش های مهمی دارد. به پاس تلاشهای ستودنی وی، اتحادیه بین المللی نجوم یکی از دهانه های برخوردی ماه به قطر 70 کیلومتر را به نام حکیم عمر خیام (Omar Khayyam) نامگذاری کرده است. او سرانجام در سال 510 خورشیدی در نیشابور چهره در نقاب خاک کشید و جاودانه شد. در مقاله های آتی با تعداد بیشتری از ستارگان سپهر دانش ستاره شناسی ایران زمین آشنا خواهیم شد
نویسنده: نگار دادفر / مدرس رصدخانه و مرکز علمی شهرداری فسا
هفته نامه فسامهر، شماره 150
درباره این سایت